Organizacje działające na rzecz praw mniejszości seksualnych z różnych zakątków świata udowodniły, że ekonomia społeczna może stanowić jedno ze źródeł finansowania ich działalności. Powołując generujące zyski przedsiębiorstwa, przyczyniają się do rozwiązywania istotnych problemów społecznych.
Organizacje LGBT na całym świecie walczą o prawa zagrożonych wykluczeniem i marginalizacją mniejszości seksualnych. Działają na rzecz lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transgenderowych i transseksualnych, ich rodzin oraz społeczności. Są to podmioty o różnorodnym charakterze: centra lokalnych społeczności LGBT lub organizacje wspierające, organizacje rzecznicze, organizacje działające w obszarze zdrowia, organizacje społeczne i kulturalne oraz organizacje o misji badawczej bądź informacyjnej. Tak jak organizacje pozarządowe, prowadząc projekty not-for-profit, często całkowicie uzależnione są od grantów innych organizacji, instytucji państwowych, czy sektora prywatnego.
Duża niepewność, konkurencja w ubieganiu się o ograniczone fundusze małej grupy darczyńców, a także brak dywersyfikacji źródeł finansowania to czynniki, które skłaniają organizacje LGBT do angażowania się w przedsiębiorczość społeczną. Dzięki podejmowaniu działalności biznesowej organizacje LGBT mogą osiągnąć stabilność finansową, wygenerować fundusze na prowadzone kampanie, czy stworzyć miejsca pracy dla swoich beneficjentów.
Secondhand i ekologiczne warzywa
Zrzeszająca półtora miliona członków, amerykańska Human Rights Campaign za pośrednictwem sklepu internetowego sprzedaje ubrania, biżuterię, kubki, czapki, a nawet ręczniki z logotypem organizacji. Dzięki tej działalności w 2005 roku HRC udało się wypracować zysk w wysokości 538 000 USD, który w całości został przeznaczony na walkę o równouprawnienie mniejszości seksualnych. Sprzedaż gadżetów promocyjnych jest także dodatkowym źródłem finansowania działań ASWAT, która wspiera palestyńskie kobiety LGBT. Organizacja oferuje szkolenia podnoszące kwalifikacje beneficjentek, ale także promuje tolerancję i walczy ze stereotypami na temat mniejszości seksualnych.
Jednym z niewielu kompleksowych ośrodków zdrowia, ukierunkowanych na leczenie osób LGBT jest mieszcząca się w Chicago Howard Brown Clinic. Klinika prowadzi cztery sklepy The Brown Elephant, gdzie sprzedawana jest odzież, meble i inne produkty przekazywane na rzecz organizacji, głównie przez osoby indywidualne. W 2006 roku secondhandy wygenerowały półtora miliona dolarów zysku netto. Środki te pozwoliły na sfinansowanie leczenia ponad połowy pacjentów Howard Brown Clinic, którzy często nie posiadają ubezpieczenia zdrowotnego. Osoby LGBT stanowią także dużą grupę beneficjentów organizacji skoncentrowanych na leczeniu i opiece nad osobami zakażonymi wirusem HIV oraz chorymi na AIDS.
Fundamor z Cali w Kolumbii, produkuje ekologiczne owoce i warzywa na potrzeby swoich placówek, jednocześnie sprzedając część produkcji innym ośrodkom opieki nad chorymi na HIV/AIDS, których duża część to osoby LGBT.
Organizacje LGBT decydują się także sprzedawać książki i publikacje, często udostępniając wersję elektroniczną za darmo w internecie. Magazyn „Gay Life” wydawany jest od 1979 roku przez Gay, Lesbian, Bisexual & Transgender Community Centre of Baltimore. Utrzymująca się z reklam gazeta, stanowi istotne źródło informacji dla społeczności LGBT w Baltimore.
Od salonu piękności po hosting
Gdy rząd czy sektor prywatny nie są w stanie zapewnić odpowiedniego poziomu opieki zdrowotnej osobom LGBT, organizacje przejmują inicjatywę powołując przedsiębiorstwa społeczne. Jak w przypadku wspomnianej Howard Brown Clinic, osobom które nie są w stanie ponieść pełnego kosztu usługi, zwykle oferowane są zniżki lub całkowite zwolnienie z opłat. Między innymi Pacific Centre Clinic, cenę usługi terapeutycznej ustala proporcjonalnie do możliwości klientów, a opłata może wynieść od 10 do 90 dolarów. Chilijska Accion Gay oferuje ten sam rodzaj usług, przy czym dobrowolna opłata wynosi około 4 USD.
Ciekawym przykładem biznesu społecznego z obszaru zdrowia i urody jest Cutey Beauty Salon, otwarty w 2007 roku przez Blue Diamond Society w Katmandu. Wszyscy pracownicy salonu piękności to osoby LGBT, które dzięki pracy w przedsiębiorstwie zdobywają doświadczenie zawodowe, umożliwiające uzyskanie zatrudnienia na otwartym rynku.
Przedsiębiorstwa społeczne prowadzone przez organizacje LGBT obecne są także na rynku usług internetowych. W szczególności w krajach, gdzie środowisko osób o nieheteroseksualnej orientacji seksualnej jest szykanowane, portale społecznościowe są ważnym kanałem informacji i miejscem społecznych interakcji. Jednym z internetowych portali samofinansujących swoją działalność jest rosyjski gay.ru, gdzie znaleźć można ponad 15 000 artykułów na temat psychologicznego aspektu coming outu, radzenia sobie z aktami homofobii czy bezpiecznego seksu. Koszty utrzymania platformy pokrywane są dzięki wpływom z realizacji zamówień, takich jak projektowanie stron internetowych czy hosting.
Biznesy społeczne powoływane przez organizacje LGBT działają także w branży turystycznej, czy rozrywkowej. Gay Man's Chorus of Los Angeles, to chór męski, który wydaje płyty CD i DVD i organizuje koncerty, a z zysków finansuje działania grupy wsparcia dla osób LGBT. Ciekawy przykład z zupełnie innej branży stanowi nowojorski The Works - przedsiębiorstwo społeczne oferujące kompleksowe usługi cateringowe, założone przez organizację Housing Works. HW prowadzi także kawiarnię, która jak wiele tego typu przedsiębiorstw społecznych, początkowo została uruchomiona w następstwie zapotrzebowania na miejsce przyjazne przedstawicielom grup marginalizowanych. Obecnie oferuje podopiecznym także możliwość zdobycia doświadczenia zawodowego. Całość wygenerowanych zysków przekazywana jest między innymi na leczenie bezdomnych nosicieli HIV i osób chorych na AIDS.
Niektóre organizacje, w tym rumuński ACCEPT i kalifornijska organizacja Gay & Lesbian Elder Housing, wynajmują pomieszczenia biurowe lub mieszkalne. GLEH oferuje dostępne finansowo mieszkania i usługi, których grupą docelową są starsze osoby LGBT. Organizacja odpowiada w ten sposób na zapotrzebowanie rynku, jednocześnie przeciwdziałając bezdomności uboższych seniorów i zapewniając fachową opiekę nosicielom HIV oraz osobom chorym na AIDS.
Wyzwania dla tęczowych przedsiębiorstw społecznych
Wyzwania stojące przed wszystkimi biznesami społecznymi są podobne, a przedsiębiorstwa LGBT nie są tu wyjątkiem, szczególnie biorąc pod uwagę wyzwania uzależnione od czynników wewnętrznych, takich jak jakość zarządzania zasobami ludzkimi i finansowymi, a także potencjałem organizacji. Bardzo istotną kwestią jest biznesplan, strategia i rzetelne przygotowanie do prowadzenia przedsiębiorstwa, między innymi poprzez analizę rynku, czego często organizacjom LGBT brakuje. Równie ważne są zdolności menadżerskie oraz dostateczna ilość przeszkolonych pracowników, tak by przedsiębiorstwo nie bazowało jedynie na wolontariuszach, jednocześnie zaangażowanych w szereg działań samej organizacji.
Przedsiębiorstwa społeczne LGBT, oferujące miejsca pracy swoim beneficjentom stają często przed wyzwaniami powodowanymi niekompatybilnością danego modelu biznesowego ze specyfiką grupy docelowej. W przypadku malezyjskiej Pelangi Foundation, która uruchomiła gospodarstwo produkujące owoce, zatrudniając osoby homoseksualne i bezdomnych cierpiących z powodu HIV/AIDS, nie wzięto pod uwagę fizycznych ograniczeń osób o obniżonej odporności systemu immunologicznego. W wyniku ostatecznego niepowodzenia przedsięwzięcia, zarówno centrum opieki jak i farma Dragon Fruit zostały zamknięte. Zatem zarówno model biznesowy, jak i sam produkt musi być najwyższej jakości, tak by mógł z powodzeniem konkurować z ofertą innych przedsiębiorstw.
Zewnętrzne wyzwania dla przedsiębiorstw społecznych organizacji LGBT powodowane są czynnikami z otoczenia organizacji i prowadzonego przez nie biznesu, takimi jak strategie polityczne, regulacje prawne, czy szeroko pojęte środowisko, w jakim funkcjonują. Dostęp do kapitału zalążkowego, czy inwestycyjnego może okazać się kluczowy, dla organizacji LGBT, które były w stanie powołać przedsiębiorstwa tylko dzięki grantom lub dotacjom. Gdy przedsiębiorstwo zacznie już funkcjonować, odbiór opinii publicznej niejednokrotnie decyduje o jego sukcesie. W krajach gdzie poziom tolerancji jest wyższy, takich jak Wielka Brytania, czy Stany Zjednoczone, przedsiębiorstw LGBT jest więcej i są w stanie generować pokaźne zyski. W Polsce, Rosji, czy na Ukrainie, gdzie poziom tolerancji jest niższy przedsiębiorstwa społeczne LBGT nie zawsze mogą swobodnie i wprost komunikować o swojej misji. Przekłada się to także na nawiązywanie współpracy z odważnymi darczyńcami, którzy nie obawiają się otwarcie mówić o udzielanym środowisku LGBT wsparciu. Takimi grantodawcami są polska Fundacja Batorego, czy brytyjska Arcus Foundation. Zróżnicowane interesy i opinie sponsorów, wpływać mogą także na pracę inkubatorów przedsiębiorczości społecznej. Tego typu organizacją jest NESsT, który bez względu na ewentualne kontrowersje wspiera przedsiębiorstwa społeczne, posiadające duży potencjał przeciwdziałania wykluczeniu wszystkich grup marginalizowanych, w tym środowisk LGBT.
Mówiąc o wyzwaniach należy pamiętać też, że prawodawstwo w większości państw rozwijających się, nie odnosi się do przedsiębiorstw społecznych w sposób klarowny. Zwykle kluczowym problemem jest tu generowanie zysku przez organizację not-for-profit lub możliwość uzyskania licencji na określony typ działalności, jak w przypadku nieistniejącej już kawiarni tureckiej organizacji KAOS GL. Natomiast w krajach takich jak Brazylia, Peru, czy Rumunia, ustawodawstwo dotyczące przedsiębiorczości społecznej w ogóle nie istnieje. Powoduje to ogromne problemy dla wszystkich firm społecznych, nie tylko przedsiębiorstw LGBT, na drodze do pozyskiwania funduszy i przejrzystego funkcjonowania w sferze biznesu non-profit.
Filantropia zaangażowana
Uzależnione od dotacji, których może zabraknąć w przyszłości, organizacje LGBT zmuszone są do dywersyfikacji źródeł finansowania. Wspieranie ich w efektywnym wykorzystaniu potencjału biznesowego dla celów społecznych, jest także rolą darczyńców, chcących prowadzić efektywną działalność filantropijną. Jednak niewielu z nich ma doświadczenie we wspieraniu przedsiębiorstw społecznych. Mentoring, poprzez przekazywanie wiedzy eksperckiej, dzielenie się kontaktami biznesowymi mogą zadecydować o sukcesie przedsiębiorstwa.
Jednak tego typu wsparcie wymaga zmiany podejścia grantodawców, którzy powinni widzieć siebie jako inwestorów a nie darczyńców, przy pełnym zrozumieniu ryzyka, jakie taka inwestycja za sobą niesie. Przedsiębiorstwo społeczne zanim zacznie przynosić realne zyski potrzebuje kapitału zalążkowego, a wsparcia może wymagać nawet przez okres kilku lat, więc kluczowe jest odejście od krótkoterminowej perspektywy projektowej w stronę strukturalnej współpracy rozpisanej na lata.
Według Jona Campbella z południowoafrykańskiego Hivos, międzynarodowej organizacji działającej w Afryce, Azji i Ameryce Południowej, podmioty wspierające przedsiębiorstwa LGBT powinny wyznaczać im cele warunkujące dofinansowanie i oczekiwać wymiernych rezultatów. Zniwelowałoby to wątpliwości donorów co do faktycznej zdolności organizacji LGBT do prowadzenia działalności biznesowej.
Przedsiębiorczość społeczna organizacji LGBT odpowiada na bardzo złożony i istotny problem społeczny, często niedostrzegany, bądź uznawany za kontrowersyjny, czy niemedialny. Środowisko to nieobecne jest właściwie w dyskursie publicznym, a osoby LGBT często narażone są na opresje wynikające z obowiązującego prawa (np. penalizacja homoseksualizmu w Rosji), ostracyzm społeczny, choroby (np. HIV/AIDS), odrzucenie przez najbliższych, czy brak możliwości uregulowania stosunków rodzinnych (np. brak możliwości zawierania związków partnerskich). Podczas gdy większość fundacji korporacyjnych działa w obszarze edukacji, sportu, zdrowia, ekologii i kultury, wsparcie działalności biznesowej LGBT mogłoby wyróżnić sponsora.
Kompleksowe wsparcie przedsiębiorstw, działających na rzecz rozwiązywania kluczowych problemów marginalizowanych mniejszości seksualnych realizuje również NESsT. Organizacja od 2014 roku obecna także w Polsce, przeprowadziła konkurs na biznesplan dla brazylijskich inicjatyw biznesowych, związanych z ruchem LGBT. Spośród sześciu zwycięskich przedsiębiorstw, które otrzymały fachowe wsparcie merytoryczne, bazujące na metodologii wypracowanej w toku wieloletniej pracy z podmiotami ekonomii społecznej, wyróżniono „ABC do LGBT”. Objęte długoterminowym programem inkubacji, przedsiębiorstwo zmierza do uruchomienia otwartej, cyfrowej platformy sieciującej i gromadzącej informacje dotyczące ruchu LGBT na świecie. Wsparcie finansowe biznesu społecznego NESsT, uzupełnione jest doradztwem ekspertów, przekazujących wiedzę z zakresu zarządzania i budowy modelu biznesowego. Przedsiębiorstwa z portfolio projektowego NESsT, mogą liczyć na głębokie zaangażowanie profesjonalnego zespołu organizacji oraz Sieci Doradców Biznesowych NESsT (Business Advisory Network), zrzeszającej ponad trzysta osób ze świata biznesu, które pro bono poświęcają setki godzin doradzając rozwijającym się przedsiębiorstwom. W gronie ekspertów brazylijskiego NESsT znajdują się przedstawiciele Arcus Foundation, Rutgers Presbyterian Church, Carlyle, czy Ashmore Brazil. W Polsce przedsiębiorstwom wspieranym przez NESsT doradzają m.in. prawnicy Squire Patton Boggs, a także mentorzy PwC.
Tęczowe przedsiębiorstwa społeczne w Polsce
Mimo, że przedsiębiorczość społeczna nie jest specjalnie popularna wśród polskich organizacji LGBT, na pewno warto dostrzec tkwiący w niej potencjał. Jednym z takich podmiotów jest poznańska Spółdzielnia Socjalna SkillStore, która działa na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu marginalizowanych mniejszości seksualnych. W ramach spółdzielni grupa psychologów, seksuologów i edukatorów, oferuje fachowe, kompleksowe wsparcie osobom nieheteroseksualnym, szczególnie w okresie identyfikacji orientacji seksualnej i comingoutu. Przedsiębiorstwo realizuje także profesjonalne usługi szkoleniowe dla firm i osób indywidualnych.
We wsparcie środowiska LGBT w Polsce angażuje się także łódzka Spółdzielnia Socjalna ISSA, która prowadzi hostel LaGranda i Klubokawiarnię Granda. Założyciele przedsiębiorstwa społecznego sympatyzują ze wszystkimi grupami marginalizowanymi, w tym także osobami LGBT. Granda stale współpracuje z kulturalno-edukacyjnym stowarzyszeniem Fabryka Równości, promującym tolerancję wobec osób nieheteroseksualnych i transpłciowych. Fabryka nie ponosi opłat za organizowanie w Grandzie spotkań edukacyjnych, a osoby związane ze środowiskiem organizacji LGBT liczyć mogą na specjalne zniżki, do których upoważnia honorowana w Klubokawiarni QueerKarta. W ten sposób ekonomia społeczna współdziała z ruchem LGBT na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu osób nieheteroseksualnych i transpłciowych.
Przedsiębiorczość społeczna nie rozwiąże wszystkich problemów finansowych organizacji LGBT, jednak jak pokazują przykłady z całego świata, przy odpowiednim wsparciu może być jedną z alternatywnych form czerpania zysków.
Więcej na temat przedsiębiorczości społecznej w ramach ruchu LGBT znaleźć można w publikacji NESsT „End of the rainbow”. Angielska wersja językowa publikacji dostępna jest za darmo w formacie pdf.
Tekst: na podstawie publikacji NESsT „End of the rainbow” Gabriela Cichowicz, Konsultantka ds. komunikacji, NESsT Polska.
Foto: NESsT