Określenie wpływu społecznego nie jest możliwe bez dokładnej definicji tego, czym jest dla danej organizacji, przedsiębiorstwa sukces, jaka droga wiedzie do jego osiągnięcia i jakie mierniki pokażą, czy to się udało. Innymi słowy, każda z organizacji musi być świadoma, według jakiego modelu logicznego działa: jaka jest jej misja, jakie ma zasoby i ograniczenia, jakie procesy wdraża, jakie są bezpośrednie rezultaty działań i jaki wpływ długoterminowy osiąga. Marc J. Epstein opracował pięć podstawowych pytań, które pomogą organizacji w określeniu swojego modelu logicznego, a tym samym w zaprojektowaniu narzędzi mierzenia wpływu społecznego(1). 1. Co chcesz zainwestować?
Pierwszy krok to określenie zasobów i ograniczeń organizacyjnych, ale także celów i motywacji do działania. Organizacja powinna zdefiniować, dlaczego chce działać, co chce osiągnąć poprzez swoje działania, jakich zysków społecznych i/lub finansowych oczekuje, czy oprócz bezpośrednich rezultatów wynikających z działań chce wzmocnić także swoją markę, zbudować relacje z otoczeniem itp. Na tym etapie przedsiębiorstwo powinno także jasno nazwać, jakie zasoby, co konkretnie chce zainwestować w zmianę społeczną: czas, pieniądze, wiedzę, kontakty itp.
Przykład: NESsT istnieje po to, aby tworzyć stabilne i godziwe miejsca pracy i/lub możliwości uzyskania dochodów dla osób pochodzących z grup marginalizowanych. W długiej perspektywie NESsT zmierza do poprawy jakości życia tych osób. Jako podmiot posiadający wieloletnie doświadczenie, NESsT inwestuje w zmianę społeczną czas, wiedzę, środki finansowe, a także wiedzę i kompetencje swoich partnerów. Jednocześnie organizacja chce pozycjonować się jako ekspert w sferze przedsiębiorczości społecznej, pozyskiwać nowych partnerów i nawiązywać współpracę z przedsiębiorstwami, których model biznesowy może być skalowalny w wielu miejscach na świecie.
2. Jakim problemem chcesz się zająć?
Krok drugi to zdefiniowanie konkretnych problemów, które organizacja chce rozwiązywać – czy jest to jedna kwestia, czy raczej wiele powiązanych ze sobą wątków. Na tym etapie organizacja musi określić swoją grupę docelową (czy to będzie osoba indywidualna, czy klient instytucjonalny, czy to jest przedsiębiorstwo społeczne itp.), a także najlepsze z możliwych sposoby wsparcia beneficjentów. Rozwadze należy poddać także, jaką metodę działań przyjmie organizacja ze względu na swoją misję oraz posiadane zasoby (czy to będzie produkcja, czy usługi, czy szkolenia, czy badania, czy lobbying itp.).
Przykład: Najistotniejszą kwestią, na rzecz której działa NESsT jest przeciwdziałanie ubóstwu i wynikającej z niego marginalizacji. Ponieważ problem biedy jest bardzo złożony i rozległy, to organizacja skupia swoje działania na rynkach wschodzących (Ameryka Łacińska, Europa Środkowo-Wschodnia) i wykorzystuje narzędzia ekonomiczne do rozwiązania wskazanego
problemu. Tworząc i wspierając przedsiębiorstwa społeczne na wczesnym etapie ich działania (pierwsze 3-5 lat), NESsT przyczynia się do tworzenia miejsc pracy dla osób marginalizowanych, daje im możliwość uzyskania stabilnego dochodu, a przez to pozwala im na godne i samodzielne życie. W ramach wsparcia przedsiębiorstw społecznych NESsT oferuje szkolenia, doradztwo, a także konkretną pomoc finansową w postaci kredytów, pożyczek, grantów, dotacji itp. NESsT promuje także ideę przedsiębiorczości społecznej wśród tradycyjnego biznesu, inicjując współpracę obu sektorów, a także doradza rządom, jak włączać ekonomię społeczną do oficjalnych polityk publicznych.
3. Jakie konkretne kroki podejmiesz?
Zmiana społeczna wynika z misji organizacji, jej kultury i może być wypadkową oferowanych produktów i usług, a także prowadzonych działań, czy po prostu nastąpić dzięki pasywnej inwestycji. Na trzecim etapie organizacja decyduje, które z tych działań chce i może wdrażać, aby wypracować pożądaną zmianę społeczną. Odpowiadając na trzecie pytanie, organizacja buduje własny łańcuch zmiany społecznej(2), w którym udowadnia, że prowadzone działania i ich rezultaty wywołują pozytywną i oczekiwaną zmianę wśród beneficjentów. To jest także ten etap, kiedy dokładnej analizie poddaje się wszystkich partnerów i interesariuszy.
Przykład: NESsT posiada własne portfolio przedsiębiorstw społecznych, którym oferuje szkolenia w najbardziej istotnych obszarach: finanse, zarządzanie, planowanie strategiczne i tworzenie modeli biznesowych, marketing i sprzedaż. Ponadto, przedsiębiorstwa otrzymują wsparcie indywidualne dla menedżerów (coaching, szkolenia miękkie), a także specyficzne szkolenia i doradztwo związane z konkretną branżą. Wszystkie formy wsparcia edukacyjno-doradczego są dostosowane do indywidualnych potrzeb i wynikają z indywidualnych planów rozwoju. Oprócz tego przedsiębiorstwa otrzymują wsparcie finansowe także dostosowane do konkretnych potrzeb i możliwości (jest to grant, pożyczka, współfinansowanie lub poręczenie kredytu itp.). Dzięki takiej interwencji wspierane firmy społeczne podnoszą swoją konkurencyjność, uzyskują zaufanie klienta i równowagę finansową. Jednocześnie osiągają konkretny rezultat społeczny w postaci nowych miejsc pracy/ możliwości dochodu, co przekłada się na istotną zmianę w życiu beneficjentów. W szerszej perspektywie poprawia się także sytuacja rodzin beneficjentów, mniej osób korzysta z zasiłków socjalnych (co oddziałuje na instytucje publiczne), zadowoleni są także klienci przedsiębiorstwa społecznego, którzy otrzymują wysokiej jakości usługę lub produkt, zyskują podwykonawcy i dostawcy przedsiębiorstwa itd.
4. Jak zmierzysz sukces?
Mierzenie wykonania oraz system zarządzania pomagają monitorować, czy i w jaki sposób konkretne inwestycje i działania tworzą zmianę społeczną. To nic innego, jak weryfikacja efektywności własnej pracy. Na tym, czwartym już etapie, określa się cele monitoringu, a także strategię mierzenia rezultatów: czy to będzie badanie, czy analiza danych, czy eksperyment? Istotne jest także zaplanowanie samego procesu zbierania danych, ich analizy i upowszechniania.
Przykład: Do mierzenia efektów swojej pracy NESsT wykorzystuje wystandaryzowane Narzędzie Mierzenia Wyników (Performance Management Tool – PMT). Narzędzie to zostało opracowane przez grupę roboczą działającą wewnątrz organizacji. Jest ono na bieżąco weryfikowane przez beneficjentów, doskonalone i konsultowane z ekspertami z firmy zewnętrznej zajmującej się badaniami rynku. Wartością tego narzędzia jest to, że odzwierciedla cele i misję NESsT. PMT składa się z 91 mierników (jakościowych i ilościowych) zgrupowanych w 4 obszary działalności przedsiębiorstwa: wskaźniki rynkowe dla przedsiębiorstwa (np.: liczba klientów, wskaźnik zadowolenia klienta, otrzymane certyfikaty i nagrody), osiągana zmiana społeczna (np.: liczba zatrudnionych osób z grup marginalizowanych, stosunek wynagrodzenia pracowników przedsiębiorstwa do płacy minimalnej w danym kraju), wyniki finansowe (np.: wskaźnik zadłużenia, przychody roczne, kwota rezerw), rozwój organizacyjny (np.: aktywność członków zarządu przedsiębiorstwa, wpływ na środowisko, ocena wartości wsparcia uzyskanego od NESsT). Każde przedsiębiorstwo społeczne NESsT na początku roku planuje wielkość konkretnych wskaźników, następnie cały rok wspólnie z NESsT pracuje nad ich osiągnięciem (dzięki uzyskiwanemu wsparciu), a z końcem roku wyniki są weryfikowane i cykl planowania powtarza się. Istotne jest to, że uzyskane dane są porównywalne, mogą być prezentowane w zestawieniach zbiorczych (dla branży, dla regionu, dla kraju, dla jednego podmiotu), a zbieranie ich co roku pomaga uchwycić pewne trendy. Wyniki analiz są podstawą do kontynuowania lub nie współpracy z przedsiębiorstwem, stanowią materiał do tworzenia indywidualnych planów rozwoju dla organizacji w portfolio, są nieocenionym narzędziem w komunikacji z inwestorami i sponsorami, pomagają dostosowywać wsparcie NESsT do potrzeb portfolio, dają gotowe scenariusze działania dla innych przedsiębiorstw oraz decydentów.
5. Jak możesz zwiększyć swój wpływ społeczny?
I wreszcie ostatni krok to ewaluacja technik mierzenia wpływu społecznego – na ile faktycznie dają one informacje, które są pożądane, czy współgrają ze strategią przedsiębiorstwa, czy są powtarzalne itp. Wszystko to powinno być analizowane pod kątem możliwego skalowania własnej działalności. To jest etap, gdzie rodzą się innowacje, pomysły na poprawę swojej pracy, nowe partnerstwa, nowe produkty – wszystko w celu zwiększenia własnego wpływu społecznego.
Przykład: Na początku NESsT mierzyła tylko liczbę beneficjentów, liczbę nowych miejsc pracy. Z czasem dodano do tego jakość tych miejsc pracy: czy są stabilne, czy dają odpowiedni dochód, poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji beneficjentom, czy stwarzają możliwość rozwoju itd. Analiza otrzymanych wyników pozwalała dostosowywać zakres wsparcia i zwiększać oddziaływanie społeczne organizacji. Od kilku lat NESsT bada także, w jaki sposób zmienia się życie rodzin beneficjentów, jak inwestowane są pozyskane dochody, jak wzrasta satysfakcja z życia i jak zmienia się poziom egzystencji. W tym celu NESsT opracowała kwestionariusz badania jakości życia oraz scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego. Skupiając się na czterech aspektach związanych z jakością życia (dochody, dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej, subiektywne poczucie satysfakcji z życia), NESsT stara się uchwycić zmianę społeczną związaną z funkcjonowaniem wspieranych przedsiębiorstw społecznych. W 2014 roku przeprowadzono pilotaż tych badań w Peru oraz na Węgrzech. Pomimo pewnych wyzwań metodologicznych (różnice kulturowe, trudności w zagregowaniu danych, subiektywny charakter odpowiedzi), w NESsT panuje przekonanie, że to jest kierunek, w którym należy podążać, aby uchwycić rzeczywistą zmianę społeczną. Pomocne w tym mogą być także jakościowe opisy przypadków: historie sukcesu, indywidualne przykłady, jak przedsiębiorstwo społeczne może wpłynąć na życie jednostki lub całych społeczności. NESsT dokumentuje takie historie od samego początku swojego działania w formie broszur, artukułów na blogu, a także filmów promocyjnych.
NESsT jako jedna z niewielu organizacji pozarządowych na świecie w sposób trwały i systematyczny gromadzi i analizuje istotne informacje na temat realizowanych programów, rejestrując tym samym zmiany, jakie zachodzą w środowisku, w jakim działa. Monitorowanie zmiany społecznej korzystne jest dla wszystkich interesariuszy:
- inwestorzy i sponsorzy mogą lepiej i skuteczniej alokować swoje środki (ludzkie, materialne, finansowe) tak, aby wspierać te działania i te projekty, które realnie zmieniają sytuację konkretnych grup;
- organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa społeczne mogą efektywniej rozwiązywać problemy lokalne, a także dobierać skuteczniejsze metody działania;
- rządy mogą lepiej projektować polityki publiczne, a upowszechnianie wyników analizy wpływu społecznego pozwala na skalowanie najlepszych rozwiązań;
- beneficjenci i zespół organizacji może wykorzystać wnioski z analizy wpływu społecznego do samodoskonalenia się, a także do rozwoju oferowanych przez organizację produktów i usług.
Dane dotyczące osiąganego wpływu społecznego winny być zatem podstawą komunikacji wymienionych grup społecznych, co ułatwiłoby współpracę i pomogło nawiązać partnerskie relacje, a także wpłynęłoby na skuteczność rozwiązywania problemów społecznych.
(1) Guidelines for How to Measure and Report Social Impact, Investing for Good, str. 14, http://www.goodanalyst.com/fileadmin/ifg_users/pdf/IFG_guidelines_01.pdf
(2) Epstein M. J., Yuthas K., Measuring and Improving Social Impacts: A Guide for Nonprofits, Companies, and Impact Investors, Berrett-Koehler Publishers, Inc., San Francisco 2014, str. 16.
Tekst: Agnieszka Orzechowska, Dyrektor krajowa NESsT w Polsce